تصحیح انتقادی مثنوی خداوندنامه ملک الشعرا صبای کاشانی (بخش چهارم: از غزوه احد تا وفات پیامبراکرم (ص))

چکیده: فتحعلی خان صبای کاشانی در اواخر قرن دوازدهم در شهر کاشان به دنیا آمد . درباره تاریخ تولد وی تردید وجود دارد. برخی آن را سال 1178 ه.ق و برخی 1180 ه.ق دانسته اند. او با علاقه ای که به حماسه و حماسه سرایی داشت توانست خود را با نوشتن شهنشاه نامه و خداوندنامه به جرگه حماسه سرایان ایران وارد سازد. حماسه از جمله انواع شعر است که به معنی شجاعت و دلاوری است و در اصطلاح به شعری گفته می شود که مفاهیمی چون رزم و پهلوانی را در یک جریان تاریخی یا فرا تاریخی بیان می کند. حماسه انواع متعددی چون حماسه های ملی، اساطیری، عرفانی و دینی دارد که هر کدام خصوصیات خاص خود را دارا است. حماسه دینی که قهرمانش یکی از شخصیت های مذهبی است در ایران قبل از اسلام نیز وجود داشت منتها با ورود اسلام به ایران و ظهور جریاناتی مثل جنگ های پیامبر (ص) و حضرت علی (ع) و جریان غم انگیز عاشورا چهره مستقل?ی به خود گرفت و شیعیان با عاطفه خاص خود که نسبت به ائمه و مصیبت های آنان داشتند هر جا که لازم می شد آن صحنه ها را به نظم می-کشیدند و سوز و گدازها یا رشادت ها و دلاوری های بزرگان مذهبی خود را در کلام و عبارت-هایی زیبا ترسیم می کردند. صبای کاشانی با سرودن منظومه خداوندنامه که مشتمل بر حدود سی هزار بیت است از دلاوری های پیامبر (ص) و حضرت علی(ع) در جنگ های صدر اسلام سخن گفت و کوشید پا جا پای فردوسی بگذارد با این تفاوت که شخصیت های خداوندنامه صبای کاشانی، چهره ای کاملا تاریخی و واقعی داشته اند. البته صبای کاشانی در خداوندنامه و حماسه های دیگر خود اصلا نتوانست هنرنمایی فردوسی را در حماسه سرایی تکرار کند، ولی اثری زیبا و دلنشین در شرح دلاوری های مولا علی (ع) و پیامبر اسلام (ص) به تاریخ ادبیات ایران عرضه کرد. جنگ احد که از جنگ های معروف صدر اسلام است توسط صبای کاشانی در خداوندنامه به نظم کشیده شده است و این قسمت که از بیت 1 شروع می شود و تا بیت 4761 ادامه می یابد حوادثی را که از جنگ احد تا وفات پیامبر بزرگ اسلام(ص) به وقوع پیوسته به صورتی دلنشین در خداوندنامه جای داده است. این پژوهش عهده دار بررسی و تصحیح انتقادی همین قسمت اخیر و رفع مشکلات و نقایص موجود در نسخه اصلی است که از کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران گرفته شده و با نسخه بدل که در کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران موجود است مقایسه گردیده است. در کنار تصحیح متن، به بررسی پند و اندرزهای بکار گرفته شده در این قسمت خداوندنامه نیز همت گماشته شده و در نهایت، شرح و تعلیقات و معرفی اعلام متن افزوده شده است. کلمات کلیدی: خداوندنامه، صبای کاشانی، حماسه دینی، شعر دوره قاجار، اندرز.